Ի՞նչ կապ ունի քիմիան այբուբենի հետ

Հավաստի հայտնի է, որ Հայաստանի տարածքում դեռևս հինգ հազար տարի առաջ յուրացվել է մետաղների ստացումն ու մշակումը։

Հայտնի մետաղներից հետևյալ մետաղներն ունեն իրենց հայկական անվանումները՝ ոսկի, արծաթ, կապար, երկաթ, անագ, պղինձ, սնդիկ և կապարարծաթ։ (Ռոբերտ Բաղչաջյան- Բնագիտական եզրերը ժամանակակից հայերենում Սուրբ Ղազար միաբանության Բազմավեպ հայագիտական բանասիրական գրական հանդես, 2002թ., N1-4, էջ 82-95)։ Որտեղից են հայտնվել այդ մետաղների անվանումները, ինչու են դրանք հնչում այդպես, ունե՞ն արդյոք ինչ-որ խորը իմաստ։

Նշված մետաղների լատիներեն անվանումները կապված են ստացման վայրի  և հատկությունների հետ։ Օրինակ՝ Cuprum – Կիպրոս կղզու անվանումն է,  որտեղ արդյունահանվել է պղինձը,   Aurum–դեղին,  Argentum–սպիտակ, փայլուն։ ԵՎ նշված անուններն ոչ մի տեղեկություն չեն տալիս մետաղի մասին։     Հետաքրքիր վարկած է առաջարկվել Էդուարդ Այանյանի  կողմից Ереван ամսագրում տպագրված հոդվածում (Эдуард Айанян–С металом в голосе , Ереван, 2007, сентябр,стр.110), որտեղ վերը նշված մետաղների շարքից չորս մետաղների ամվանումները (ոսկի, արծաթ, կապար, անագ) հեղինակը կապում է հայկական այբուբենի տառերի թվային արժեքների հետ։ Հայտնի է, որ հայկական տառերն օգտագործվել են նաև  որպես թվեր 2 համակարգով՝ 36 տառերն ըստ հերթականության նշանակել են 1-36թվերը, իսկ այլ համակարգով 1-9000 թվերը։

Այժմ անդրադառնանք Էդուարդ Այանյանի հոդվածում արծածվող վարկածին։  Նա՝ ոսկի, արծաթ, կապար և անագ մետաղների անվանումները դիտարկել է անսովոր տեսանկյունից և ստացել է ցնցող արդյունքներ։

Ոսկի բառի յուրաքանչյուր տառի տակ գրենք հայկական այբուբենում նրա կարգաթիվն ու գումարենք, ստացվում է 79, որը ոսկու կարգաթիվն է։

Ո      Ս     Կ      Ի          Au79

24 + 29 + 15 + 11 =79

      Հայտնի է որ ատոմի միջուկի լիցքը համընկնում է քիմիական տարրերի Դ.Ի. Մենդելեևի պարբերական համակարգում տարրի կարգաթվի հետ և կոչվում է տարրի ատոմային համար։ Արդյոք դա զուտ պատահականություն է։

Արծաթ  մետաղի անվանման աթ-ը վերջածանցն է

Ա      Ր      Ծ             Ag47

 1 + 32 + 14 = 47

Հաջորդը կապար մետաղն է, որը հայոց լեզվի բարբառներում ժողովրդի կողմից օգտագործվում է որպես արճիճ։

Ա      Ր     Ճ      Ի     Ճ     Pb82

1 + 32 + 19 + 11 + 19 = 82

Ինչպես  երևում է այս թվերն ևս համընկնում են այդ տարրի կարգաթվի հետ։

Անագ մետաղին Հրաչյա Աճառյանի հայերեն արմատական բառարանում(Երևան 1986թ.) տրված է նաև հայերեն կլայեկ բառը, որը    մինչ այժմ Հայաստանի տարբեր շրջաններում օգտագործվում է որպես անագի անվանում։ Կլայեկ բառը չի համապատասխանում  նշված հիպոթեզին, և հեղինակը ցույց է տվել, որ կլայեկ բառի արմատը կալայ բառն է։ Այդ բառն օգտագործվում է վրացական, օսեթական, սերբական, ուզբեկակն, տաջիկական և այլ լեզուներում և կալայ բառի օգտագործման տարածքի կենտրոնը Հայաստանն է։ Գրենք կալայ բառը։

Կ       Ա       Լ     Ա    Յ          Sn50

15 +  1  +  12  + 1 + 21 = 50

Հիմք ընդունելով մետաղի անվանման բառարմատ – կարգաթիվ կապի վարկածը, ստորև կներկայացվի մեր կողմից ստացված որոշ մետաղների հին հայկական բառարմատները։

Այժմ քննարկենք երկաթ բառը։  Ժողովրդական լեզվով երկաթ բառը բացատրվում է երկնքից կաթող, այն կապելով երկաթ պարունակող երկնաքարերի հետ։ Ինչպես արծաթ բառում  երկաթ բառում ևս աթ-ը վերջածանց է, իսկ բառարմատը երկ-ն է։ Հայոց լեզվում ե-է-ա հնչյունափոխությունը հաշվի առնելով օրինակ՝ Երևան-Էրիվան, Արմենիա-Էրմենիա, երկիր-էրգիր, կարող ենք գրել  երկաթը – արկաթ, որը այժմ էլ  օգտագործվում է հայերեն բարբառներում օրինակ՝ Արցախում։

Հաշվի առնելով գ-ք-կ ի հնչյունափոխությունը երկաթ-երգաթ արկաթ-արգաթ, ձևերը կարող ենք գրել արգաթ։ Ընդունելով ր-լ նաև լ-ն հնչյունափոխությունները, օրինակ՝ անալի-ալանի, ենթադրում ենք որ երկաթ բառր արմատը անգ-ն է։

ԵՐԿ- ԷՐԿ- ԱՐԿ, ԱՐԳ – ԱԼԳ – ԱՆԳ

Ա     Ն     Գ       Fe26

1 + 22 + 3 = 26

Հովհանես Բարսեղյանի հայերեն ուղղագրական ուղղախոսական տերմինաբանական բառարանից (Երևան 1973) դուրս ենք  գրել  անգ արմատով որոշ բառեր որոնք կարծես թե ցույց են տալիս, թվարկում են երկաթի ֆիզիկական,մեխանիկական և քիմիական հատկությունները։

Խ Ա Ն ԳԱՐ     –   դիմադրել

Մ Ա Ն Գ ԱՂ     –   կտրել

Ա Ն Գ Ա       –   չծռվող, չխոնարհվող

Ա Ն Գ Ղ       –   ճանկող գիշատիչ թռչյուն

Չ Ա Ն Գ           –   ճանկ, ձգել, բռնել

Դ Ա Ն Գ          –   ծանրության չափ

Թ Ա Ն Գ          –   հազվագյուտ

Ռ Ա Ն Գ           –   գույն

Կ Ա Ն Գ           –   դադար, զսպել

Զ Ա Ն Գ           –   կաղապար, ձայն

Ժ Ա Ն Գ           –   օքսիդացած

Հ Ա Ն Գ           –   կարգ

Ց Ա Ն Գ           –   զսպախցակ

Գ Ա Ն Գ           –   պատյան, պինդ

Ի դեպ, շատ լեզուներում երկաթ և գլուխ բառերի արմատները նույն են, օրինակ Բասկերեն լեզվում  Երկաթ նշանակում է  Բուրնի, իսկ գլուխ Բուրու (Վահան Սարգսյան, Բասկերենի համառոտ քերականություն,Երևան 2000,էջ 256)։

Վերջում նշենք որ անգ արմատով ունենք Տորք Անգեղ հերոսի անուն։

Հիշենք մեծ բանաստեղծի խոսքերը` Տորքը չեր նման հասարակ մարդու, այլ մի աժդահա  և շատ ահարկու …

Անգեղ բառը ստուգաբանվում է երկու ձևով, առաջին որպես ան-առանց, գեղ-գյուղ այսինքն  անգյուղ, հայրենիք չունեցող, ինչպես նաև ան-առանց, գեղ-գեղեցիկ այսինքն ոչ գեղեցիկ, տգեղ։ Ինչպես կարելի է ընդունել որ վերը նշված որակներով անձնավորությունը՝ հսկա, մեծ ուժի տեր Հայաստանում ապրող հայ հերոսը լինի անհայրենիք, տգեղ։ Եթե ընդունենք անգ արմատը և եղ վերջավորությունը, որը ցույց է տալիս հատկանիշ։ Օրինակ՝ համ-համեղ, գույն-գունեղ, ցանց – ցանցեղ, ապա անգեղ բառը կնշանակի երկաթյա, ուժեղ։  Ինչպես ասում ենք Աշոտ Երկաթ, ևս  Տորք Անգեղ-Տորք Երկաթ։

Պետք է նշել,որ անգեղոս-անգել-հրեշտակ  բառերի արմատը  և իմաստը ևս կապված է երկաթ բառի հետ։

Հաջորդը սնդիկ բառն է։ Սնդիկի անվանումը  տարբեր լեզուներում կապված է հեղուկի, շարժման, թրթռոցի, հոսման հետ։ Այսպես. Հրաչյա Աճառյանի հայերենի  արմատական բառարանում սնդիկ բառի համարժեք է բերվում կենդանի բառը։ Գրենք կենդանի բառը։ Հաշվի առնելով  կ-ց-ս տառադարձությունը և ե ձայնավորի սղումը, ինչպես նաև   անի-ենի-իկ անցումը,օրինակ նազանի-նազենի-նազիկ, մենք ենթադրում ենք, որ կենդանի բառից առաջացել է սնդիկ բառը։

Ս    Ն   Դ    Ի   Կ

Կ    Ե    Ն    Դ    Ա    Ն    Ի          Hg80

15+ 5 + 22 +4 + 1 +22+11 = 80

Անդրադառնանք պղինձ բառին։ Հրաչյա  Աճառյանը և Հովհանես Բարսեղյանը պղինձ բառի համարժեք նշում են բրինձ բառը։ Պղինձը առաջացել է պ-բ և ր-ղ հնչյունափոխության հետևանքով՝ բրինձ բառից։ Իսկ բրինձ բառն առաջացել է բրոնզ բառից։ Պետք է նշել որ պղնձի հանքերում միշտ պարունակվում է անագ և սկզբում բրոնզ է անվանվել այն պղինձը, որը պարունակել է նույնիսկ շատ չնչին քանակությամբ անագ։ Նշվածից հետևում է որ բրոնզ-բրինձ-պղինձ անվանումը չի բնութագրել մաքուր պղինձ մետաղը, այլ ստացված պղինձ նյութին։

Հրաչյա Աճառյանի բառարանում պղինձ բառի համարժեք բերվում է նաև խալկ-խալգ բառը, որը հունարեն լեզվում ևս նշանակում է պղինձ։

Օրինակ՝ խալկոգեն են կոչվում 7րդ խմբի էլեմենտները, որը նշանակում է պղնձի հետ աղ առաջացնող։Գրենք Խալգ բառը.

Խ     Ա     Լ     Գ           Cu29

13  +  1 + 12 + 3 = 29

Վերջում խոսենք ևս մեկ մետաղի` մոլիբդենի մասին։ Մոլիբդենի համար հայերենում օգտագործվում է կապարարծաթ անվանումը։ Հայաստանում մոլիբդեն արդյունահանվում է Սյունիքի մազում՝ Կապան կենտրոնով։ Կապան բառը նշանակում է կիրճ, լեռնային անցք, բարբառային-երիզ, ժապավեն նաև ճանապարհներ կապող տեղ։

Կապան բառի  ան վերջավորությունը նշանակում է տեղ, օրինակ՝ իջևան-իջևանի տեղ։ Այսինքն կապան կարող ենք ասել կապի տեղ, վայր, որտեղ գտնվում է կապ-ը, եթե այդ տեղը կապենք մետաղի հետ և գրենք կապ բառը.

                   Կ    Ա    Պ               Mo42

15 +1 + 26=42

Այսինքն կարող ենք ասել, որ կապան նշանակում է մոլիբդենի տեղ` վայր, որտեղ կա մոլիբդեն։

Ստացված արդյունքն ուղակի ցնցող է։ Հայերեն լեզվում մետաղների անվանումները ցույց են տալիս նրանց կարգաթիվը։ Այդ զարմանալի փաստը բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում։ Մենք ինչի հետ գործ ունենք, ով է ստեղծել այդ բառերը, ով է մտածել մետաղների անվանումները, որոնք իրենց մեջ թաքցնում են դրանց հիմնական բնութագիրը։ Եվ ընդհանրապես, արդյոք դա մարդկային ձեռքի գործ է։ Եթե այո, ապա, ստացվում է, որ մեր նախնիների գիտելիքների մակարդակը եղել է անհավանական բարձր։ Չէ որ միայն 20-րդ դարի սկզբին հայտնաբերվեց ատոմի բարդ կառուցվածքը և որոշվեց ատոմի միջուկի լիցքը։ Եթե ընդունենք որ այդ բառերը մեզ տրված են վերևից, ապա կարելի է միայն հիանալ լուծման հանճարեղությամբ։ Չէ որ լեզուն գիտելիքների, ինֆորմացիայի պահպանման ամենա հուսալի եղանակն է։ Հայոց այբուբենը ստեղծվել է ավելի ճիշտ վերահաստատվել է 405-406թթ. Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից։ Բայց հայոց այբուբենի ստեղծումը դա հայերեն լեզվի ստեղծումը չէ։

Շատ հետազոտողների կողմից ցույց է տրված, որ հայկական այբուբենը տրամաբանորեն կուռ և իմաստալից մի ամբողջական համակարգ է։ Վերադառնալով Մեսրոպ Մաշտոցին նշենք, ինչու էր պետք Մեսրոպ Մաշտոցին տարիներով նստել հին աշխարհի գրադարաններում, խորհրդակցել Հռոփանոսի հետ, ինչ էր նա փնտրում, ինչ էր նա խնդրում իր աղոթքներում և ինչ ստացավ արդյունքում։ Չէ որ ըստ Խորենացու հայկական գրերը  Մաշտոցին նվիրել են Բարձրագույնի հաճությամբ։

-Եվ տեսավ նա ոչ գիշերային երազ, ոչ էլ արթմնի տեսիլք, այլ իր տրոփող սրտում հոգու աչքերը բացող քարի վրա գրող ձեռք։ Քարը ձյան նման իր մեջ պահպանում էր գծերի հետքերը։

Դ.Մ.Մենդելեևը ևս քիմիական տարրերի պարբերական համակարգը տեսել է երազում։

Հեղինակներ՝  Ռ.Խ.Ադամյան, Գ.Ս.Սիմոնյան, Ա.Գ.Սիմոնյան

Աղբյուրը՝ Ռ.Ադամյան, Գ.Սիմոնյան, Ա.Սիմոնյան- Հայերեն այբուբենը և մետաղներ

Քիմիական ռեակցաներ, որոնք կապշեցնեն ձեզ

Քիմիական ամենագեղեցիկ ռեակցիաները

Սրանք քիմիական ռեակցաներն են, որոնք կապշեցն են ձեզ, այս տեսանյութը դիտելիս կսկսեք սիրեք քիմիան: Չփորձեք կրկնեք դրանք, վտանգավոր են:

English

vocabulary 3

a)
1. it was a very cold day and the wind was really cold too

2. Lightning hit that tree six months ago.

3.Don't sit out inthe sun for too long youll burn.

4. Gosh! What was thet noise?
I think it was thunder.

5. Its much too hot to go for a walk at the moment.

6. It didnt rain heavily - it was just a shower really

Պապը

Կարդացի Համո Սահյանի <<Պապը>> բանաստեղծությունը, հեղինակը կարծես իր պապին էր ներկայացնում, իր պապու կատարած աշխատանքն էր ներկայացնում, պապը գյուղի քարերն է շարել, ձիերն է պայտել, տնկել է գյուղի բնությունը, պապը քրտինքը ճակատին է անցել այն հողի տակ, որի հետ կիսել է  իր դարդն ու ուրախությունը: Հեղինակը հպարտանում էր իր պապո: Ես իմ պապիկներին չեմ տեսել, նրանք մահացել են իմ ծնվելուց հետո, բայց, երբ մայրիկս պատմում է պապիկներիս մասին ես նրանց երկուսին էլ պատկերացրել եմ միջահասակ, թիկնեղ, բեղերով, գեղեցիկ դիմագծերով, մայրիկիս հայրիկը եղել է կատակասեր, մարդամոտ, աշխատասեր, զվարթ և աշխույժ մարդ է եղել մորական կողմից պապիկս, հորական կողմից պապիկս նույնպես զվարթ, աշխույժ, աշխատասեր, ճիշտ է չեմ տեսել պապիկներիս, բայց և այնպես այնպես եմ կարոտում նրանց, շատ եմ սիրում նրանց, պատկերացնում եմ թե ինչպիսին կլին էին մեր օրերը, միասին շախմատ կխաղայինք, երբեմն թղթախաղ, բակում աշխատանքներ կանեինք միասին, նրանք կնստեին ճոճաթոռին և կպատմեին իրենց պատմությունները:

Տարրերի տարածվածությունը բնության մեջ

Որսորդի դատաստանը

Որսկան Ակոփը գերիների սենյակի պահակն է, չպետք է թույլ տա, որ գերիներից թեկուզ մեկը դուրս գա, բայց իր բարության և միամտության պատճառով մի գերի փախավ: Մի գերի իրեն խաբեց և դուրս եկավ, իբրև կարիքները հոգալու և փախավ: 
<<

Գերմանացին ինչ-որ բան ասաց։

— Ի՞նչ ա ուզում։

— Ասում է՝ թողեք մի րոպեով դուրս գամ, բնական կարիքի համար,— թարգմանեց Աշոտը։

— Ասա ինչ ղալաթ անում ես է՛դտեղ արա,— կտրուկ պատասխանեց Ակոփը։

Տղան թարգմանեց։

Գերմանացին աղաչում էր։

— Ակոփ քեռի, ասում է կողքիս կին կա, անհարմար է, թե աստվածդ կսիրես թույլ տուր դուրս գամ։ Իրոք գերիներիհետ մի գերմանացի սանիտարուհի կար։ «Քեռի Ակոփը» մի պահ մտածեց։

— Որ օղլուշաղ կա, դժար ա... պետք ա մի բան անենք։

— Ինչ բան, հո դուրս չենք թողնի։

— Հլա մի ասա, որ դուրս թողնեմ չես փախչի՞։>>
Ակոփ քեռին կանչել էր էնտեղի ամենակրթված մարտիկին ՝ Աշոտին, Աշոտը գերմաներեն գիտեր, այդպիսով թարգմանում էր գերմանացու ասածը , բայց Ակոփն ուզում էր հաստատ իմանալ, արդյոք գերին չեր փախչի: 
<<Գերմանացին աղաչական տոնով, կերկերուն ձայնով ինչոր բաներ ասաց։ Նրա ձայնն այժմ ցածից էր գալիս, ըստերևույթին չոքել էր։

— Քեռի Ակոփ, ասում է, երդվում եմ մինուճար երեխուս արևով, մորս գերեզմանով, որ դուրս կգնամ ու էլի խելոքկգամ, մարագը կմտնեմ։ Բայց դրա օձի լեզվից չխաբվես, քեռի Ակոփ։

— Խի՞, նա մարդ չի՞ որ,— խոսեց որսկանը։

— Մարդ է, բայց թշնամի է։

Որսկանը մտածմունքի մեջ ընկավ։ Նա տատանվում էր։ Նա դեռ թշնամի չէր տեսել, նա խոր հավատ ուներ մարդունկատմամբ։ Այդ հավատը մշակվել էր նրա մեջ Լոռու ձորերում, իրենց պապերի ազնվությամբ օժտված պարզասիրտ,բարի որսորդների ու անասնապահների միջավայրում։

— Բա կաթնատու մոր գերեզմանովը սուտ երդում կո՞ւտի,— հանկարծ հարցրեց որսկանը։ Նրա տոնի մեջնախատինք կար «թերահավատ ջահելների» նկատմամբ։ «Ասենք իմ գյուլլի առաջից ո՞ւր պիտի փախչի»,— մտածեցնա։>>  
Աշոտը զգուշացնում էր Ակոփին, որ չխաբվի թշնամուն, բայց Ակոփը թշնամի չգիտեր, նա միշտ բարի էր բոլորի նկատմամբ և բաց թողեց, գերին փախավ:
<<— Հանես պրծա՜՞ր,— հարցրեց լոռեցին։

Չայն չկա։

— Այտա, Հերմա՜ն։

Ձայն չկա։

«Էդ բալեն մեռածը չլի՞նի ճղեց»,—ահով մտածեց նա և հրացանն առաջ մեկնած գնաց ծառի կողմը։

— Հանե՞ս… այտա, դե պրծի է՞։

Ձայն չկա։

—Հանես հե՜յ,— գոռաց որսկանը լոռեցավարի ու. ինքն էլ սարսափեց իր ձայնից։

Հանեսը ո՞րտեղից…>>  
Հանեսը գերու անունն էր: Այստեղ արդեն գերին փախավ: Ակոփին հինգ օրով բանտ նստեցրին գերուն բաց թողնելու համար, բայց ներեցին, քանի որ գիտեին, որ  Ակոփը բարի է, ասացին, որ բարությունը մի կողմ դնի:

Cinema

I like to watch films, my favorite film is Harry Potter: At fist i watched film and  then i read the book.
Everthing is not seen in the film as it is more imaginary . For some people it is better to watch the film and for some to read the book, but as for me both of them are good. more then i like to watch the film in the cinema. as the screen and voice  and picture feels more real. last time i went to cinema star.